9:45:23 PM پنج شنبه, 29 آذر 1397
✴✴تاریخچه قلمزنی ایران ✴ ✴
🔘 تحقیقات از علی مسلمانزاده
🔸 🔶بررسی تاریخچه قلم زنی در ایران🔶
🔸🔹مجموعه : هنرهای دستی🔹🔸
✴بررسی پیشینه‌ی قلم زنی در ایران✴
🔻تاریخ کوتاه قلمزنی ایران،تهیه و ساخت اشیاء نقره‌اي و قلمزنی روی آن‌ها از قبل‌هاي بسیار دور در ایران رواج داشته.پیشینه‌ي قلمزنی را به زمان سکاها یا سیت‌ها نسبت میدهند که نژاد آریایی داشته‌اند.🔸🔸🔸
🔻قدمت جام حکطلای حسنلو که در سال ۱۳۳۶ کشف شد و دارای نقوش برجسته‌اي چون خدایان سوار بر ارابه هست
به هزاره‌ي اول بر می گردد. جام‌هاي طلای مارلیک نیز از آثار قلمزنی همین دوره میباشند.🔹🔹🔹
از دوره‌ي مادها که در سده‌ي هفتم قبل از میلاد در ایران روی کار آمدند، آثار قلمزنی اندکی به جای مانده هست.
🔸🔸🔸
🔻با تشکیل حکومت هخامنشی هنر قلمزنی نیز متحول شد و بر دوران بعد از خود نیز تاثیر گذاشت.
این دوره در واقع بحبوحه هنرفلزکاری هست اما به علت حمله‌ي اسکندر و آتش زدن تخت جمشید آثار زیادی نابود شدند
و به دستور اسکندر گداخته و به سکه تبدیل شدند.🔸🔸🔸
🔻در زمان ساسانیان یعنی در سال‌هاي ۲۲۴ تا ۶۵۰ میلادی، به علت گسترش تجارت میان ایران،
یونان و روم، هنر ایران از هنر یونان و روم تأثیر پذیرفت. مرسوم‌ترین ظروف این دوره سینی بود
که ساسانیان عکس هاي شکار و مراسم پادشاهان مثل مراسم هدیه دادن را روی آن‌ها قلم می‌زدند.🔹🔹🔹
⭐⭐⭐جام طلای حسنلو⭐⭐⭐
جام طلای مارلیک هنر قلمزنی در دوره پس از اسلام🔸🔸🔸
🔻در سده‌هاي آغازین اسلامی، اعراب، هنر قلمزنی دوره‌ي ساسانی را مورد تقلید قرار داده
و در سده‌هاي بعد در اثر علاقه‌ي هنرمندان ایرانی به مذهب و گرایش آنان به اسلام،
با تأثیرپذیری از باورهای اسلام، کم‌کم نقوش طرح‌هاي بومی و اسطوره‌اي ایرانی جای خود را به خطوط کوفی و آیات و احادیث داد.🔸🔸🔸
⚪⚪بشقاب نقره ساسانی⚪⚪
🔻در دوره‌ي سلجوقیان، هنر قلمزنی مثل سایر رشته‌هاي هنری حمایت شد و گسترش پیدا کرد.
ایجاد نقوش گیس‌باف شامل نوارهایی در تزئینات ظروف متداول شد.🔹🔹🔹
🔻در این دوران، ترصیع فلزات به صورت مفتول‌هاي طلا، مس و نقره و یا ترصیع ظروف مفرغی با مفتول مس متعارف شد.
از کارهای بسیار زیبای این دوره، مشبک‌کاری روی فلز هست. ظروف سلجوقيان عمدتا دو خصوصيت داشت: يكی خوشنويسی خطوط و ديگری بهرهگیری از خط كوفی در قلمزنی.
🔸🔸🔸🔶
🔻ترصیع در ظروف در دوره‌ي مغول و تیموری، به تقلید از دوره‌ي سلجوقی ادامه پیدا کرد.
بهرهگیری از هنر خوشنویسی در قلمزنی به وفور گسترش یافت و ظروف زیادی از اینگونه ساخته و تزئین شد.
با حمله‌ي تیمور به ایران، هرات دوباره رونق هنری خود را بازیافت و بزرگ‌ترین مرکز هنری آن روز شد. هنر قلمزنی در این شهر بسیار درخشید.🔹🔹🔹
🔴🔴🔴پیشینه‌ی قلمزنی🔴🔴🔴
⚪⚫⚪نقره‌کوبی روی فلزات، در دوره‌ي صفوی به بحبوحه شکوفایی و کمال خود رسید.
دراين دوره، انواع تنگ‌ها و كاسه‌هاي قلمزنی شده مرسوم شده بود.🔸🔸🔸
🔻در دوره‌ي صفويه، تذهيب به خصوص بهرهگیری از اسليمی رواج داشت و همچنين در اين دوره از خط نستعليق و ثلث در كارهای قلمزنی بهرهگیری می شد.🔸🔸🔸
✴✴انواع سبک‌های قلمزنی✴✴
✔۱. برجسته‌کاری
🔻در این نوع قلمزنی ابتدا پشت کار را قیر کرده، سپس طرح را روی کار کاربن میکنند
و با بهرهگیری از قلم نیم‌بر طرح را تثبیت می کنند. پس از تثبیت طرح، قیر را از پشت کار خارج کرده
و این بار سطح پردازش شده را قیر اندود کرده و توسط قلم‌هایي که عبارت‌اند از قوشه،((خوشه))
کف رو، کف تخت و… ظرف را برجسته میکنند.✴✴✴
✔خطوط نیم‌بر شده در پشت کار، راهنمای عمل قلمزنی هست.
پس از این که عمل برجسته‌کاری صورت گرفت، مجددا قیر را به سمت نخست برگردانده
و در این مرحله روسازی و اساس کردن کار انجام می شود.🔹🔹🔹
✴✴۲. نیمه برجسته‌کاری✴✴
✔در این قلمزنی به جای بهرهگیری از قلم‌هاي برجسته کاری از قلم‌هاي معمولی بهرهگیری می شود
و به جای این‌که کار را از پشت برجسته کنند، از طرف مقابل آنقدر اساس را پایین میبرند که سطح پردازش شده نمایان شود.🔸🔸🔸
✴✴۳. ریزه قلمزنی✴✴
✔در این روش، کار پس از قیر شدن طراحی شده و سپس نیم‌بر و روسازی و اساس میشود
که دارای برجستگی نیست و بیشتر از طرح‌هاي گل و مرغ اسلیمی و… بهرهگیری می شود.🔹🔹🔹
✴✴✴۴. حکاکی✴✴✴
✔در این روش کار، به جای بهرهگیری از چند قلم تنها از یک قلم بهرهگیری شده
و این قلم، عمل قلمزنی را انجام میدهد. در واقع در این نوع قلمزنی، با بهرهگیری از قلم تیزی گوشت فلز کنده میشود.🔸🔸🔸
✴✴✴۵. مشبک‌کاری✴✴✴
✔در این روش به جای این که مثل ریزه قلمزنی اساس بزنند
یا مثل برجسته‌کاری اساس را بخوابانند، اساس را از سطح فلز جدا می کنند.
از این روش معمولا در قدیم در ساخت چراغ‌هاي فانوسی و محل‌هایي که قرار هست
از آن‌ها آب عبور کند بهرهگیری می‌شد.
🔻بیشتر فرآورده‌هاي فلزی که ظرف یک قرن جدید در ایران ساخته شده از مس هست
که تعداد زیادی از این فرآورده‌ها برای مصارف هرروزد🔹🔷🔹
🔻معمولا با نقوش فرورفته‌اي که لبه‌ي آن را با سطح محصول پیوند میدهد محاط می شود.🔸🔶🔸🔻گاهی نیز هنرمند قلم‌زن بر حسب ضرورت یا بنا به ذوق و سلیقه‌ي خود به مشبک‌کاری، ترصیع و طلاکوبی محصول میپردازد.🔸🔶🔸
🔻نقوشی که امروزه مورد بهرهگیری‌ي قلم‌زنان قرار میگیرد بسیار متنوع بوده و
✅متداول‌ترین آن‌ها عبارت است از:
🔻مشبک که خود نوعی از قلمزنی هست، اسلیمی، ختایی، گل و بوته‌ي شاهعباسی، مسجد شیخ لطف الله، منبت، اشکال حیوانی، شکار و… که در واقع طرح‌هایي میباشند که از نگاره‌هاي عامیانه یا سنتی الهام و مایه گرفته هست.🔹🔷🔹
🔻در مرحله‌ي قلمزنی از وسایلی بهرهگیری میشود که عبارت‌اند از:
◽◾انواع قلم‌ها که گاه تعدادشان به ۱۴۰ یا بیشتر نیز می رسد▫▫▫
🖇پرگار در اندازه‌هاي گوناگون
⚒چکش
⚰متر
✂️قیچی
⚫دستگاه ذوب قیر
🔲پس از اتمام کلیه‌ي عملیات قلمزنی، قیر را به کمک حرارت از محصول جدا کرده
و باقیمانده‌ي آن بر بدنه‌ي ظرف را نیز با نفت پاک می کنند. سپس ظرف قلم‌زده جهت هموار کردن یا صافکاری
و در صورتی که قطعات جداگانه‌اي داشته باشد به منظور سوار کردن قطعات و لحیم‌کاری به کارگاه صنعتگر سازنده برده می شود.🔸🔶🔸
🔻به گزارش تالاب:گرچه لحیم‌کاری در این مرحله توسط آلیاژ قلع صورت میگیرد تا قسمت‌هاي لحیم شده
هم‌رنگ اساس‌ي ظرف باشد و صافکاری نیز توسط چکش چوبی یا چکشی که بر سر آن چرم قرار داده شده
و جهت صاف کردن و هموار کردن ظرف که در هنگام قلمزنی تاب برداشته و فرورفتگی و برآمدگی پیدا کرده انجام می‌پذیرد.🔹🔷🔹
🔻پس از صافکاری و چسباندن قطعات، ظرف جهت پرداخت به کارگاه پرداخت‌کاری برده می شود
و به وسیله‌ي فرچه با صابون تمیز و پرداخت میشود
و بعد از آن از یک نوع واکس مخصوص یا دوده برای جلای کار بهرهگیری می شود.
تا حدود بیست سال قبل کار، پرداخت تماما با دست صورت می‌گرفته هست
ولی در حال حاضر به وسیله‌ي دستگاه فرچه نیز انجام می شود.🔸🔶🔸
تاریخچه قلمزنی ایران
🔲⚫مرحله‌ي نهایی و تکمیلی کار، سیاه‌کاری هست که در کارگاه قلمزنی انجام میشود.
به این ترتیب که سطوح قلمزنی شده را به وسیله‌ي مخلوطی از دوده و واکس می‌پوشانند
به نحوی که کلیه‌ي قسمت‌هاي فرورفته از این مخلوط پر شود.◾◾◾
✴سپس سطح کار را به وسیله‌ي قطعاتی از پارچه پاک کرده و صیقل میدهند
لذا کلیه‌ي جزئیات قلم خورده و فرورفته به رنگ سیاه و قسمت‌هاي برجسته به رنگ اصلی ظرف در می آید
که گرچه این امر موجب نمایاندن بیشتر و بهتر خطوط طرح و در نتیجه زیبایی بیشتر محصول می شود.🔹🔷🔹
🔻تاریخ کوتاه قلمزنی ایران،در حال حاضر اضافه بر اصفهان که قلمزنی مس و برنج در آن از رونق فوق‌العاده‌اي برخوردار هست
در شهرهای تهران، طبس و کرمانشاه نیز قلمزنی روی مس تا حدودی مرسوم و متداول هست.🔹🔷🔹
⚪⚪ساخت و قلمزنی نقره⚪⚪
🔳تهیه و ساخت اشیاء نقره‌اي و قلمزنی روی آن‌ها از قبل‌هاي بسیار دور در ایران رواج داشته
و در حال حاضر نیز در شهرهای شیراز، اصفهان، تبریز و تهران گروه‌هایي از هنرمندانمشغول به کار در این اساس میباشند.▫◽▫
⚪⚪ویژگی ساخت محصولات نقره‌اي و قلمزنی نقره در شهرهای مورد اشاره به شرح زیر هست:⚪⚪⚪
🔻شیراز
🔺شیراز از قدیم مرکز زیاد‌ي نقره‌سازی و قلمزنی روی نقره بوده هست
ولی کاهش تعداد صنعتگران همراه با گرانی نقره از رونق این رشته در حال حاضر کاسته هست.
در کارگاه‌هاي قلمزنی معمولا صنعتگران ابتدا طرح را به طور ذهنی و بدون بهرهگیری از الگو روی محصول پیاده کرده
و سپس با چکش و قلم آهنی آن را قلمزنی می کنند. معمولا قلم را نیز خود صنعتگران می‌سازند.◻▫◻
🔘🔘🔘اصفهان🔘🔘🔘
⭐⭐⭐نقره‌سازی و قلمزنی نقره در اصفهان مثل دیگر صنایع دستی متعارف در شهر مذکور دارای پیشینه‌ي تاریخی و رونقی چشمگیر هست. تعداد شاغلین در این رشته نیز در مقایسه با شهرهای دیگر بیشتر و طبعا میزان ساخت هم بالاتر هست.⭐⭐⭐
🔵🔵تبریز
🔷اگرچه صنعت نقره‌سازی در تبریز از سابقه‌اي طولانی برخوردار هست
ولی در حال حاضر رونق قبل را ندارد که علت اصلی آن را باید کمبود صنعتگران نقره‌کار،
افزایش دستمزدها و گرانیبهای نقره دانست.🔹🔷🔹
⭕قلمزنی فرآورده‌هاي نقره در دو مرحله و در دو کارگاه مجزا از هم صورت می گیرد:
✳کارگاه ساخت
✳کارگاه قلمزنی
💠ساخت محصولات نقره‌ای
⚪ماده‌ي نخست‌ي مورد نیاز هنرمندان نقره‌کار عبارت از نقره با عیار 84 هست که به صورت ورق،
سکه‌هاي نقره و اشیاء قدیمی در دسترس قرار دارد. ابتدا نقره را ذوب کرده و به صورت شمش در می‌آورند.
با نورد این شمش‌ها را به ورق‌هاي نقره تبدیل می کنند و سپس با قیچی آن‌ها را به اندازه‌هاي دلخواه بریده
و لحیم می کنند و با چکش آن را به شکل دلخواه در می‌آورند. اشیاء ساخته شده در این کارگاه‌ها عبارت‌اند
از سرویس چایخوری، گلدان، شمعدان، جعبه، کاسه، قندان، قاب تصویر و…
🔸🔸🔶🔸🔸
✴✴قلمزنی محصولات نقره✴✴
🔳پس از ساخت محصول نقره‌اي آن را به کارگاه قلمزنی میبرند. در کارگاه قلمزنی ابتدا طرح را به طورذهنی
و بدون بهرهگیری از الگو روی محصول پیاده کرده و سپس با چکش و قلم آهنی آن را قلمزنی میکنند🔸🔶🔸🔻که قلم‌ها معمولا به وسیله‌ي خود صنعتگران ساخته شده هست. بعد از قلمزنی برای پرداخت
و صیقل دادن بار دیگر فرآورده را به کارگاه بازگردانده و پس از این مرحله آن را به متقاضی عرضه میکنند.🔹🔷🔹
🔻وسایل کار نقره‌کاران و قلم‌زنان نقره شامل انواع سوهان، قیچی، مته، قالب، قلم‌هاي فلزی،
اره‌ي کمانی، انواع گوناگون چکش، سندان، پرگار، میز چوبی، انواع گیره و چرخ پرداخت هست
و شیوه‌ي کار نیز همان هست که در مورد ساخت و قلمزنی مس و برنج گفته شد
🔹🔷🔹🔸🔶🔸🔹🔷🔹🔸🔶🔸