عنوان نشریه:   مطالعات تطبيقي هنر :   بهار و تابستان 1394 , دوره  5 , شماره  9 ; از صفحه 105 تا صفحه 120 .
 
عنوان مقاله:  مطالعه تطبيقي نقوش آبگينه دوران سلجوقي ايران با فاطميان مصر در سده هاي 5 و 6 هجري قمري
 
نویسندگان:  خانپور آرزو, انزابي نعيمه*
 
 * دانشکده هنرهاي کاربردي، دانشگاه هنر اسلامي تبريز
 
چکیده:

آبگينه سازي ازجمله هنرهاي مهم و روبه رشد در دوران اسلامي بوده است. اين هنر در دوران سلجوقيان ايران و همزمان با آن در دوران فاطميان مصر، تجليگاه چنان ابتکارات بي بديلي است که عصر شکوهمند تاريخ شيشه گري اسلامي در هر دو سرزمين محسوب مي گردد. علاوه بر همزماني اين دو دوران، وجود روابط اقتصادي و فرهنگي بين دو ملت فرض وجود تاثير و تاثرات را در هنر آبگينه سازي هرچه بيشتر به ذهن متبادر مي کند. ازاينرو چنين سوالي مطرح ميگردد که به چه ميزان تشابهات ميان آثار شيشه اي اين دو سرزمين وجود دارد و کدامين مولفه ها مي توانند راهگشاي تفکيک و شناسايي آثار اين دو سرزمين باشند. آيا نقوش روي آبگينه ها ميتواند به عنوان يکي از گزينه ها موردتوجه و استناد باشد و وجوه تفاوت و شباهت در نقوش آثار آبگينه فاطميان و سلجوقيان کدام است.
ازاينرو هدف پژوهش حاضر، شناسايي وجوه اشتراک و افتراق نقوش آثار شيشه اي در دوران سلجوقيان و فاطميان به منظور دستيابي به مولفه هايي در شناخت و تفکيک آبگينه ايران و مصر است. به همين منظور، نمونه هايي از آثار شيشه اي متعلق به اين دو سرزمين در زمان حکمراني سلجوقيان و فاطميان طي سده هاي 5 و 6 هجري قمري، انتخاب و بررسي شد. اين تحقيق، به روش تطبيقي- تاريخي با استناد به منابع کتابخانه اي همراه با رويکردي تحليلي- توصيفي انجام شده است.
درنهايت، نتيجه بررسي هاي انجام شده نشان داد که تا قبل از اين دوران، کمتر از نقوش روي آثار شيشه اي استفاده مي شد. وجه مشترک حضور روح اسلامي بر هنر اين سرزمين ها سبب پيدايي نقوشي نوشتاري چون دعا براي صاحبظرف، نام هنرمند و سفارش دهنده روي آثار شيشه اي گرديده است. همچنين، تشابهات فرم و نقشمايه هاي تزئينات نمايانگر تاثيرات متقابل بين صنعت شيشه در دو سرزمين است. باوجود همه وجوه اشتراک، در مواردي تمايزات محسوسي وجود دارد که درنتيجه ويژگي هاي متفاوت سرزمين ها به وجود آمده است.
 
كليد واژه: شيشه گري اسلامي، سلجوقيان، فاطميان، آبگينه، نقوش