پیشگفتار

من به هر جمعیتی نالان شدم

جفت بدحالان و خوش‌حالان شدم

هرکسی از ظن خود شد یار من

از درون من نجست اسرار من

تعریف : چاپ در تعریف روان یعنی رنگرزی در بخش هایی از پارچه و تفاوتی که با رنگرزی اصلی دارد این است که در رنگرزی تمام قسمت های پارچه همرنگ می شود اما در چاپ این گونه نیست.

چاپ سنتی و چاپ پارچه

تاریخ تولید نقش های زیبا روی پارچه در زمان های قبل میلاد مسیح در هند است.چینی ها، پارچه های چاپی را از حدود 140 سال پیش از میلاد مسیح از هند آوردند.معنی لغوی فارسی پارچه چاپی، چیت می باشد.در زبان هندی به آن استرابو می گویند.یکی از مورخ های رومی چنین می گوید که در نخستین سال های بعد از مسیح، چیت ها(پارچه های چاپی) از هند به اسکندریه صادر می شد.با توجه به کشف هایی که در آثار باستانی شده است، بیانگر این است که پارچه های چاپی تا صد سال چهاردهم به بازار های مصر وارد می شد.چاپ پارچه در ایران در دوره ساسانیان با شیوه های نوین در تزئین چیت های ابریشمی و کتانی ابداع شد.

هم چنین نخستین پارچه های ابریشمی  در بخش شمالی اروپا از پورسنت کاساریوس اهل آرلس بدست آمده است.سبک ساخته شدن این نوع چیت ها، سبک شرقی بود و بعد از اینکه سبک چاپ باسمه ای در اروپا ابداع شد، تغییر سبک و شیوه آن با شرق تفاوت پیدا کرد.

در ایران گذشته شهر های اصفهان، شیراز، همدان، گزبرخوار، بروجرد، کاشان، رشت، همدان، یزد، نخجوان، گناباد، سمنان، برخوار، لنجان، گناباد، نجف آباد، فارسان، سبره و ... جزء مهمترین مراکز قلمکار ایران به شمار میرفتند.از نظر کیفیت، اهمیت چیت های قلمکار بروجرد در درجه اول بوده است.حال با هم به سراغ توضیحی درباره قلمکار می رویم :

قلمکار :

قلمکار به نوعب چیت چاپ شده با استفاده از قالب های چوبی اخلاق گفته می شود و حال حاضر در شهر اصفهان محدود ولی در شهر هایی مثل دامغان و مشهد هم چنان ادامه و رونق قابل توجهی دارد.در حدود اوایل قرن هفت هجری قمری و مصادف با حمله مغولان به ایران، قلمکار به ایران راه یافت.در زمان های دور، قلمکار در شهر های اصفهان، بروجرد، شیراز، رشت، همدان، نخجوان، کاشان، سمنان، یزد، گناباد،فارسان، نجف آباد، خورزرق، گزبرخوار، برخوار، لنجان، سبره و ...مراکز مهم آن بودند.

در ابتدا شیوه قلمکار، با استفاده از قلم روی پارچه های پنبه ای و ابریشمی طرح های مورد نظر خود را می کشیدند سپس با استفاده از مواد شیمیایی مختص این عمل، نسبت به تسبیت رنگ ها اقلام می کردند.با این حال چون این در این کار هماهنگی مورد نظر بین نقش ها ایجاد نمیشد و وقت زیادی را می گرفت، رفته رفته شیوه قلمکاری تکامل پیدا کرد و برای تولید بیشتر و صرف وقت کمتر و ایجاد هماهنگی لازم بین نقش ها از مهر های چوبی استفاده می شد.

انواع چاپ چیت ( چاپ پارچه )

1.چاپ غلتکی

به چاپ روی چیت به وسیله غلتک مسی قلم زده شده یا گراوار شده می گویند.هر غلتک به معنی یم رنگ در طرح است و ثبوت آن معمولا مطلوب می باشد.از نقاط قوت روش چاپ غلتکی می توان اشاره کرد به ارزان تر بودن و زمان مطلوب آن به عنوان مثال هزاران متر را می توان در هر یک ساعت با این روش چاپ کرد.

2.چاپ شابلون

نصب تشکیل و منافذ هر شابلون از قالبی که درون آن پارچه اورگانزا (توری) را چاپ شابلون می گویند.در چاپ اورگانزا در بخش هایی که نباید رنگی عبور کند مسدود میشود.روش آن به این گونه است که خمیر چاپ بر روی پارچه قرار گرفته و با استفاده از تیغه ای بر روی اورگانزا ( توری ) با فشار کشیده می شود.برای هر رنگ از شابلون های مختلف استفاده می شود.اما از لحاظ سرعت، سرعت آن از روش چاپ غلتکی کمتر است.ولی برای چاپ طرح های وسیع تر و بزرگتر و رنگ های روشن تر و بیشتر،از روش چاپ شابلون معمولا استفاده می شود.

3.چاپ ترانسفر

در این روش در قدم اول، طرح قابل چاپ را بر روی کاغذ می کشند . بعد از آن با استفاده از حرارت و تحت فشار قرار دادن پارچه به آن منتقل می شود. از لحاظ کیفیت چاپ تفاوت آن چنانی با روش های چاپ شابلون و غلتکی ندارد اما از لحاظ هزینه، قیمت تمام شده آن حدودا به نصف می رسد.از این رو برای پارچه های تریکو استفاده می شود.

4.چاپ با استفاده از مواد شیمیایی

چاپ پارچه با مواد شیمیایی که در حقیقت تنها یکی از الیاف استفاده شده در ساختمان بافت پارچه را حل می کند، استفاده می شود.یکی از تاثیر های آن، برجسته شدن موتیف بر روی زمینه حریر است و همچنین ایجاد چین بر روی چیت های ابریشمی و شفاف سازی برخی از موتیف ها در قسمت های سطحی پارچه های پنبه ای از جمله مراحل پایانی چاپ است که با استفاده از اسید تکمیل می شود.

5.چاپ برداشت

به چاپ نقش های رنگی روی چیت که به صورت تیره رنگ نقش بسته است،چاپ برداشت می گویند که به آن معنی است که چاپ با ماده احیا کننده، رنگی را جایگزین رنگ دیگر خواهد کرد.در این روش ابتدا پارچه را رنگ می کنند و بعد از آن با استفاده از روش چاپ غلتکی و با مواد شیمیایی طرح ها را سفید می کنند.

6.چاپ دو رو

این نوع چاپ معمولا بر روی چیت های کیراهنی، توسط ماشین چاپ دو رو انجام می شود. در این روش چاپ،تاثیرات طرح بافت مانندی در پارچه بوجود میاورد.

چاپ فلوک : به چاپ کردن پودر الیاف بر روی پارچه به وسیله خمیر صمغی محتوی پودر الیاف پشم، ریون، پنبه و یا فلز گفته می شود.در این روش طرح روی پارچه غلتکی و چسب انتقال می یابد و بعد از آن الیاف کوتاه در سطح آن بکار برده می شود و در نتیجه این اعمال، به طرح الیاف کوتاه می چسبد و گاهی زمینه پارچه را به این روش تکسچره و مانند جیر تکمیل می کنند.

7.چاپ مقاوم

به چاپ به وسیله مواد غیر محلول و سپس رنگ کردن آن با غلتک و ماده جلوگیری کننده از پخش شدن رنگ های چاپ و ظریف بودن کادر که بعد از آن، نقشه بر روی پارچه چاپ می شود؛ چاپ مقاوم گفته می شود.

8.چاپ نخ های تار

در این روش، قبل از شروع کار با پارچه بر روی نخ های تار طرح هایی را با استفاده از غلتک چاپ می کنند. بعد از آن این نخ های تار به وسیله پود ساده بافته می شوند. به طور معمول طرح های فانتزی به وجود می آورند. نقاط قوت آن سفتی، براق بودن و برجسته شدن  طرح ها روی پارچه می باشد.

9.سیرینگ

روش تکمیلی است که سطح آن بسیار شفاف بوده و صیقلی و براق می باشد و معمولا بر روی چرم، ابریشم، ریون و توربه وسیله واکس و مواد دیگر با استفاده از کالندر های گرم به وجود می آیند.کلمه سیری به معنای واکس از فرانسوی گرفته شده است.سیری یا به اصطلاح مواد براق کننده را کمی قبل تر از این که پارچه را با غلتک های گرم تماس دهند بر روی پارچه بکار میبرند.

10.چاپ با نقش برجسته