انواع چوب و صنایع دستی چوبی مربوط به آن

پیش گفتار :

نی حریف هرکه از یاری برید

پرده‌هااش پرده‌های ما درید

همچو نی زهری و تریاقی کی دید

همچو نی دمساز و مشتاقی کی دید

                                                    مولوی

ما در این مقاله با موضوع انواع چوب و صنایع دستی چوبی مربوط به آن در خدمتتان هستیم. مورد هایی که در موردشان می خواهیم بخوانیم عبارتند از :

چوب تایو، گوچان (عصا)، هله کت (چکش چوبی)، میه کت (چکش چوبی)، چله، دی لک (پل سیاه چادر)، سیون (ستون سیاه چادر)

1.چوب تایو :

این نوع چوب یکی از مواردی است که با اعتقادات مردم از گذشته تا به امروز همراه است.معمولا این نوع چوب را به گردن گوسفند آویزان می کنند و بدنه چوب را با نقش های سنتی و هندسی مانند، تزئین می کنند.علت اینکه در چند جمله قبل از کلمه اعتقاد استفاده کردم این بود که : این نوع چوب (تایو) بوی منحص به فردی داشته که باعث شده بود مردم بر این باور باشند که این بو میکروب زدایی می کند و برای جلوگیری از چشم النظر و ورود انواع مرض ها به داخل گله از این نوع چوب استفاده می شده است.برای تزئین و ساخت این نوع چوب، چوپانان با دقت و ذوق بسیار این کار را انجام میدادند و نقش هایی کنگره ای شکل همانند نقش های روی فرش، در آن ایجاد می کردند و آن را معمولا به آن حیوانی از گله که بیشتر دوست داشتند می بستند. این اعتقاد از گذشته تا به امروز در میان بخش عشایری مردم کرمانشاه هم چنان پا برجا می باشد. جالب است بدانید این نوع چوب جز احشام، برای وسایل شخصی نیز استفاده می شود. ابزار اصلی این صنعت چوبی دستی چاقو و مغار است.

2.گوچان (عصا) :

به نوعی از عصا می گویند که قسمت دسته آن، به اندازه دست خمیده می باشد و هم چنین دارای قوس می باشد. دلیل اصلی که قسمت پشتی آن کمی تاب دارد این است که خوش فرم تر شود و تاثیر آن هنگام ضربه زدن بیشتر می شود. گوچان یکی از اولین صنایع دستی چوبی است که توسط مردم کرمانشاه گوچان نام گذاری شد.این نوع عصا دارای سایز های مختلف می باشد.

اگر بخواهیم یک گوچان بسازیم باید : هنگامی که چوب تر است، به آن مقداری حرارت بدهیم و بعد از آن به وسیله گیره های چوبی نصب شده در زمین سر آن را خم کنیم و آن را ببندیم تا خشک شود و شکل مورد نظر را به خودش بگیرد. اگر هم بخواهیم به آن فرم دهیم می توانیم در قسمت های  دسته کنده کاری هایی ایجاد کنیم. چوب ارجن مناسب ترین چوب برای این کار است.یکی از اصلی ترین بخش های ساخت گوچان، قسمت کنده کاری و فرم دهی به دسته می باشد. این قسمت است که احتیاج به هنر بیشتر دارد.در این مرحله از ابزار آلاتی مثل تیشه، چاقو و مغار استفاده می شود.در زمان های قدیم و در میان عشایر، گوچان استفاده های بیشتری داشته است اما امروزه بیشتر برای افراد مسن کارایی دارد. از دیگر کاربرد های گوچان در میان عشایر گرفتن دام ها می باشد به این دلیل که همانند قلاب عمل می کند. برخی می گویند که واژه گوچان از واژه چوگان گرفته شده است.

3.هله کت (چکش چوبی) :

این نوع از صنایع دستی بیشتر در مناطق غرب رونق دارد.معمولا جنس آن از چوب بلوط، ارجن و یا توت می باشد.این نوع چوب ها دارای مقاومت خوب و سفت و سخت مناطق غربی می باشند. از جمله مراحلی که برای ساخت این نوع صنایع دستی چوبی استفاده می شود می توان به ترتیب اشاره کرد به :

در ابتدا چوب را جمع کرده و شروع به کنده کاری های تزئینی و زیبایی (منبت کاری) بر روی سر و دسته می کنیم. ابزار این کار هم چاقو، تیشه، مغار و اسکنه است.

معمولا طوری این نوع چوب را از درخت جدا می کنند که قسمت های دسته و سر یک دست باشند و تغییرات زیادی لازم نباشد.معمولا از این مدل چکش برای کوبیدن میخ های سیاه چادر استفاده می شود.

4.میه کت (چکش چوبی) :

از نظر نحوه ساخت و شکل و شمایل همانند هله کت می باشد.تفاوت آن ها در این است که میه کت بزرگتر است و استفاده آن در کوبیدن میخ های احشام و سیاه چادر استفاده می شود.این نوع چکش چوبی قدرت بیشتری را می طلبد زیرا دسته آن بزرگتر است.منبت کاری های روی آن نیز همانند هله کت می باشد و ابزار آن ها نیز یکی است.

5.چله :

از لحاظ ظاهری،چوبی گرد است که طول یک و نیم متر و قطر بین 10 و 15 سانتی متر دارد. سطح آن را توسط سیخ های داغ و آتش شیاری ظریف می دهند که نقش های منحصر به فردی در آن نمایان می شود.ابزار کار چله تیشه، اره، چاقو می باشند.کار اصلی چله این است که در سرما و گرما سیاه چادر را بالا و پایین می برد به این صورت که وقتی هوا سرد می شود، قسمت جلویی سیاه چادر را پایین میاورد تا چفت شود و گرما خارج نشود و هنگامی که هوا گرم می شود هم بر عکس آن را انجام می دهد یعنی قسمت جلوی آن را بالا می برد که هوای خنک داخل شود و هوا در جریان باشد.

6.دی لک (پل سیاه چادر) :

این سازه از بخش های مربوط به پل سیاه چادر می باشد که دارای منبت کاری های ظریف و با دقت می باشد. نقش هایی که در این سازه بکار میرود الهام گرفته از گلیم ها که دارای  نقوش هندسی و سنتی است می باشد.

7.سیون (ستون سیاه چادر)

همانطور که گفتیم نقش ستون سیاه چادر را دارد که سقف آن بر حسب ضرورت باید به اندازه کافی بلند باشد به این دلیل که در حمل و نقل مشکلی به وجود نیارد. معمولا تعداد دو ستون در سیاه چادر وجود دارد و عملی که برای محکم شدن و اتصال آن ها بهم انجام می شود استفاده از موی بز می باشد چرا که جنس آن محکم و با دوام است.به طوری که آن را به دور کام و زبانه می بندند.یکی دیگر از اهمیت های سیون (ستون سیاه چادر) نقش و تزئین و زیبایی هایش می باشد به دلیل اینکه در معرض دید قرار دارد بسیار برای عشایر مهم است. معمولا این کار را افراد با تجربه و خوش ذوق به عهده می گیرند. منبت کاری بر روی این قسمت از سیاه چادر دقت بالایی لازم دارد زیرا باید طوری کنده کاری ها انجام شوند که از مقاومت آن نکاهد.به اشخاصی که این وظیفه را به عهده دارند معمولا خراط گفته می شد.

تاریخ این نوع استفاده از چوب همزمان با تاریخ استفاده از سیاه چادر می باشد.

امیدوازم از خواندن این مقاله لذت برده باشید و به اطلاعاتتون اضافه شده باشه.

پیروز و سربلند باشید.